Demissionair premier Mark Rutte is bij de komende Tweede Kamerverkiezingen niet meer beschikbaar als lijsttrekker van de VVD. Dat heeft Rutte gezegd aan het begin van het debat in de Tweede Kamer over de val van zijn vierde kabinet. “Ik verlaat de politiek.”

“Er is de afgelopen dagen gespeculeerd over wat mij zou motiveren”, zei Rutte, verwijzend naar de ruzie in de coalitie over het asielbeleid die hij persoonlijk op de spits zou hebben gedreven. “Het enige antwoord is: Nederland. Mijn positie is daaraan is volstrekt ondergeschikt.”

Als na de Tweede Kamerverkiezingen van komend najaar een nieuw kabinet is aangetreden, zal Rutte de politiek verlaten. Hij heeft er dan dertien jaar opzitten als premier en zeventien jaar als politiek leider van de VVD. Als onderwerp dat hem in al die jaren het meest is bijgebleven, noemt hij zonder aarzelen de ramp met vlucht MH17.

Rutte zegt dat hij vrijdag na de val van net kabinet is gaan nadenken over de vraag of hij nog door wilde als lijsttrekker, en dat hij zaterdagochtend tot de conclusies kwam dat dit “het goede moment is om het stokje door te geven”. Hij vertrekt “met gemengde gevoelens”, maar zonder twijfel. “Dit voelt goed”.

Verhalen dat hij uit zou zijn geweest op de val van het kabinet omdat de VVD er relatief goed voorstaat in de peilingen, spreekt Rutte dan ook tegen. "Het is gewoon niet waar." Dat nog maar weinig partijen bereid zijn met hem samen te werken, speelt volgens hem evenmin een rol. Alle partijen moeten eerst maar afwachten hoeveel zetels zij halen, vindt hij.

Rutte werd in augustus 2022 de langst zittende premier van Nederland en kreeg de bijnaam 'Teflon Mark', vanwege zijn vermogen om crisis en schandalen te overleven. Zijn eerste kabinet van VVD en CDA trad, met gedoogsteun van de PVV, aan op 14 oktober 2010.

Lees ook: Rutte is de langstzittende premier van Nederland: 6 schandalen die ‘Teflon Mark’ van zich af wist te schudden

Respect voor besluit van Rutte om uit de politiek te stappen

De oppositie noemde de beslissing van Rutte om de politiek te verlaten, een wijs besluit. "Rutte keert niet terug in volgend kabinet! Een heel verstandig besluit", aldus BBB-leider Caroline van der Plas.

Het zijn precies dezelfde woorden die ook SP-leider Lilian Marijnissen gebruikt. Volgens haar is het besluit "goed voor Nederland. Nu is het tijd voor eerlijke politiek." Volgens Wybren van Haga van Groep Van Haga heeft Rutte "het enige goede besluit" genomen.

Vanuit de oppositie werd zondag nog opgeroepen tot een vertrek van Rutte als demissionair premier. De motie van wantrouwen die PVV-leider Geert Wilders had aangekondigd, is wat hem betreft van tafel met de aankondiging van Rutte. "Het tijdperk van Rutte houdt op", zegt hij, en dat was volgens hem precies het doel van die motie.

Rutte heeft een "dapper besluit" genomen door zijn vertrek uit de politiek aan te kondigen, Geert Wilders. De PVV-voorman zegt, ondanks de vaak felle politieke ruzies die zij samen uitvochten, ook waardering te hebben voor de scheidende VVD-leider.

"Ik heb er respect voor dat hij, niet met onze ideeën, maar toch, wel voor Nederland zijn best heeft gedaan", zegt Wilders. "Ik had op bijna alles andere keuzes gemaakt, maar ik ben ervan overtuigd dat hij vond dat hij voor Nederland het beste deed."

GroenLinksleider Jesse Klaver spreekt van "een historisch moment". Hij heeft respect voor het besluit van VVD-leider Mark Rutte om niet meer verder te gaan in de politiek. Klaver heeft er nu vertrouwen in dat Rutte in de demissionaire periode toch zijn kabinet kan leiden.

Als goede zaken die Rutte deed, memoreert Klaver aan de MH17-ramp. "Dat was heel groot, maar nu past me vooral te zeggen: dank je wel. Hij heeft een belangrijk deel van zijn leven aan de politiek gewijd."

Na de kabinetscrisis van vorige week kon het bijna niet anders dan dat demissionair premier Mark Rutte zijn vertrek uit de politiek aankondigt, denkt D66-fractievoorzitter Jan Paternotte. Hij uit respect voor Rutte, die bijna dertien jaar premier is geweest. Maar gezien Ruttes rol in de asielruzie "denk ik dat dit niet te vermijden was", aldus de D66'er.

Paternotte benadrukt tegenover de NOS wel dat Rutte "ontzettend hard heeft gewerkt" in al die jaren in het Torentje. De D66-politicus noemt specifiek ook het werk dat Rutte heeft verricht na de aanslag op vlucht MH17, waarbij bijna tweehonderd Nederlanders om het leven kwamen.

Wopke Hoekstra geen lijsttrekker bij CDA

De val van het kabinet Rutte IV heeft een aantal partijen gedwongen om versneld beslissingen te nemen over wie ze naar voren schuiven als lijsttrekker voor de nieuwe verkiezingen, die waarschijnlijk in november worden gehouden.

Het voornaamste gezicht van een partij kan bij de verkiezingen veel kan uitmaken voor het kiezersgedrag. Het wordt wat dit betreft spannend bij de VVD, het CDA, maar ook bij de PvdA/GroenLinks en mogelijk D66.

Maandagochtend stelde Wopke Hoekstra niet beschikbaar te zijn voor het lijsttrekkerschap van het CDA, zo gaf hij aan in een interview met De Telegraaf. Hoekstra zei het besluit al wat langer geleden te hebben genomen en vindt het niet voor de hand liggen dat zijn naam op de kieslijst voor de Tweede Kamer komt te staan.

"Dat gaat eigenlijk terug naar het gesprek dat ik drie jaar geleden met u had, toen ik zei dat ik me meer een bestuurder dan een beroepspoliticus voel. Ik zei toen ’nee’ tegen het lijsttrekkerschap, maar er is later een klemmend beroep op me gedaan om het alsnog te doen. Ik heb altijd een enorm commitment gevoeld om de publieke zaak te dienen en heb het daarom toen toch geaccepteerd. Maar in de kern ben ik niet veranderd", zei hij tegen de krant.

Hoekstra liet weten dat de kritiek die hij binnen de partij kreeg geen rol heeft gespeeld bij zijn besluit. "Geen sprake van. Je krijgt altijd kritiek als partijleider. En eerlijk is eerlijk, in een aantal gevallen was die ook terecht. Tegelijkertijd moet je je daar ook niet gek door laten maken. Het klemmende beroep om lijsttrekker te worden ligt er nu niet. Er zijn allerlei jonge talenten die het ook kunnen. Het is ook niet dat de partij nu leiderloos is, zoals een paar jaar geleden. Maar je moet ook je eigen afweging maken, ook met mijn vrouw Liselot."

Hij zei over zijn toekomst na te denken en zijn demissionaire ministerschap af te willen maken. Over wat er daarna komt, wil hij zich niet uitlaten. "Dat is niet voor nu."

Leden van zowel PvdA als GroenLinks mogen vanaf maandag tot zondag stemmen over de vraag of hun partijen samen de verkiezingen ingaan. In een ledenreferendum wordt voorgelegd of de leden een gezamenlijke kandidatenlijst en een gezamenlijk verkiezingsprogramma willen in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. Dat betekent ook dat er één lijsttrekker komt.

Wie hun kandidaat wordt, is nog onbekend. Mogelijk is dat iemand die nu niet in de Haagse politiek werkt. GroenLinks-voorman Jesse Klaver wilde niet zeggen of hij een gooi doet naar het lijsttrekkerschap van "verenigd links", ook PvdA-leider Attje Kuiken weigerde hierop vooruit te lopen.

Een naam die regelmatig wordt genoemd is die van PvdA-prominent en eurocommissaris Frans Timmermans, die als verantwoordelijke voor de Europese 'Green Deal' een uitgesproken groen profiel heeft. De vraag is echter of Timmermans zich zo maar los kan maken van zijn Brusselse besognes, terwijl er bijvoorbeeld een spannende politieke strijdt woedt over de Europese natuurherstelwet waar Timmermans zich hard voor maakt.

Intussen zijn er al enige tijd twijfels vver de politieke toekomst van D66-leider Sigrid Kaag. Die werden versterkt door de emotionele uitzending van afgelopen mei bij College Tour, waarin de dochters van Kaag aangaven zich zorgen te maken over de voortdurende bedreigingen aan het adres van hun moeder. De grote vraag is of Kaag zelf door wil.

LEES OOK: Nederland moet wellicht aan een gedoogkabinet, minderheidskabinet of zakenkabinet na de val van Rutte IV: politieke versnippering is extreem